سکته مغزی
زمانیکه رگهای خونرسان به مغز بهر دلیلی پاره یا بسته شود، بافتهای مغز از اکسیژن و غذا محروم میشود و بعد از چند دقیقه سلولهای مغز شروع به مردن میکنند، در این وضعیت فرد دچار سکته مغزی (stroke) شدهاست. سکته مغزی یک وضعیت اورژانسی است، درمان فوری ضروری بوده و عملکرد زودهنگام میتواند جلوی آسیب بیشتر و عوارض شدید و بلقوه سکته مغزی را بگیرد. فرد دچار سکته مغزی شده ممکن است توانایی حرف زدن را از دست داده، دچار مشکلات حافظه شده یا یکطرف بدنش فلج شود. خبرخوب این است که سکته مغزی میتواند پیشگیری و درمان شود. امروز و در این مقاله راستینه میخواهیم اطلاعاتی راجع به دو نوع سکته مغزی، افراد در خطر سکته مغزی، دلایل و نشانههای آن و خلاصهای از شیوه درمان و پیشگیری از سکته مغزی بپردازیم.
- دونوع اصلی سکته مغزی کداماند؟سکته مغزی (stroke)
دو نوع اصلی سکته مغزی شامل سکته مغزی ایسکمیک (بسته شدن رگ) و هموراژیک (پاره شدن و خونریزی مغز) میباشد.
- سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic)
حدود ۸۷ درصد کل بیمارانیکه دچار سکته مغزی میشوند، دچار این نوع از سکته مغزی میشوند. در این نوع سکته یک لخته یا ترومبوس در رگهای خونرسان به مغز شکل گرفته و مانع خونرسانی به مغز میشود.
- سکته مغزی هموراژیک (hemorrhagic)
این نوع سکته مغزی زمانی رخ میدهد که یکی از رگهای خونرسان به مغز پاره شده و سطح بین مغز و جمجمه را پر از خون میکند (خونریزی ساب آراکنوئید یا subarachnoid hemorrhage)، یا زمانیکه یک رگ معیوب در مغز پاره شده و تمام بافتهای اطرافش را پر از خون نماید(خونریزی مغزی یا cerebral hemorrhage).
هردو نوع سکته باعث فقدان خونرسانی در مغز و جمع شدن خون در مغز شده و باعث فشار زیاد بر مغز میشود. نتیجه سکته بسته به مکانیکه سکته رخ داده و میزانیکه مغز آسیب دیده متفاوت است. سکتههای کوچکتر ممکن است باعث مشکلات کوچکتر از جمله ضعف در دست و یا پا شود درحالیکه سکتههای بزرگتر میتواند باعث فلج شدن و یا مرگ شود. خیلی از افراد آسیب دیده توسط سکته مغزی دچار ضعف در بخشی از بدن، مشکلات تکلمی و یا انواع بیاختیاری از جمله بیاختیاری ادرار میشوند.
- علایم سکته مغزی
درصورتیکه فکر میکنید شما یا یکی از اطرافیانتان دچار سکته مغزی شدهاند، به این علایم و نشانههایی که در ادامه بیان میکنیم دقت نمایید. با اطلاع بموقع از سکته مغزی میتوان خطرات و عوارض سکته را کاهش داد. این علایم شامل:
مشکل در راه رفتن. شما ممکن است تلوتلو خورده، سرگیجه ناگهانی داشته باشید و یا تعادلتان را از دست دهید.
مشکل در صحبت و ادراک. شما ممکن است دچار گیجی شوید. شما ممکن است موقع حرف زدن کلماتی را حذف کرده و یا در فهمیدن صحبت دیگران مشکل داشته باشید.
فلج شدن و یا بیحسی صورت، دست و یا پا. ممکن است بصورت ناگهانی در صورت، دستها و یا پاهای خود دچار بیحسی، ضعف و یا فلج شدن، نمایید. سعی کنید هردودست خود را بالای همزمان بالای سرتان ببرید،اگر یکی از دستها افتاد شما ممکن است دچار سکته شده باشید. همچنین ممکن است موقع خنده یک طرف از دهان شما دچار افتادگی شود.
مشکلات بینایی در یکی و یا هردو چشم. ممکن است بصورت ناگهانی دچار تاری و یا سیاهی دید شوید و یا دچار دوبینی گردید.
سردرد. دردی ناگهانی و شدید در سر که ممکن است با استفراغ،
سرگیجه و یا مشکلات هشیاری همراه باشد، ممکن است نشاندهنده سکته مغزی در شما باشد.
زمانیکه دچار یکی یا بیشتر از یکی از علایم سکته شدید، ولواینکه علایم از بین رفتند و یا کم بودند میبایست با اورژانس تماس بگیرید. هر دقیقه زمانیکه دچار سکته شدهاید، مهم است پس منتظر از بین رفتن علایم نشوید. برای بیشترین بهرهوری در درمان، شما باید تا سه ساعت بعد از ظاهر شدن اولین نشانه به بیمارستان مراجعه نمایید.
- چه کسانی در خطر سکته مغزی میباشند؟
عواملیکه برسکته مغزی تاثیر میگذارند به دو دسته قابل تغییر و غیرقابل تغییر تقسیم میشوند، افرادیکه تعداد بیشتری از این عوامل را داشته باشند، ممکن است در خطر بیشتری برای ابتلا به سکته مغزی باشند.
- عوامل قابل تغییر شامل:
- فشار خون بالا (hypertension)
- دیابت
- سیگار کشیدن و یا استشمام دود سیگار دیگران
- کلسترول بالای خون
- مصرف الکل
- چاقی و یا اضافه وزن
- فقدان فعالیت جسمی
- سابقه بیماری های قلبی
- استفاده از قرصهای پیشگیری از بارداری یا هورمون درمانی با قرص های حاوی استروژن.
- مردان طلاق گرته در خطر بیشتری برای سکته مغزی میباشند.
- عوامل غیرقابل تغییر شامل:
- سن. خطر سکته با افزایش سن افزایش مییابد و افراد ۵۵ سال به بالا بیشتر از بقیه در خطر هستند.
- نژاد. افراد آفریقایی-آمریکایی بیشتر از سایر افراد در خطر سکته مغزی میباشند.
- جنسیت. مردان بیشتر از زنان در خطر سکته مغزی میباشند. زنان معمولا در سنین بالاتری نسبت به مردان دچار سکته مغزی شده و خطر مرگ پس از سکته مغزی در آنها بیشتر است.
- سابقه. سابقه شخصی و یا خانوادگی سکته مغزی، سکته قلبی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) خطر سکته مغزی را افزایش میدهد.
- عوارض سکته مغزی کدام است؟
سکته مغزی میتواند باعث ناتوانیهای موقتی و یا دائمی بسته به مدت زمان فقدان خون در مغز و بخش آسیب دیده شد. این عوارض شامل:
- فلج شدن و یا از کار افتادن عضلات.
- مشکل در صحبت کردن و یا فرودادن غذا و مایعات.
- ازدستدادن حافظه و یا مشکل در فکرکردن.
- مشکلات احساسی.
- درد یا سایر احساسات غیرمعمول در قسمتهایی از بدن که تحت تاثیر سکته قرار گرفتهاند.
- تغییر در رفتار و اهمیت به خود.
- مانند سایر بیماریها صدمات مغزی و درمان عوارض آنها بسته به اشخاص مختلف متفاوت است.
- سکته مغزی چگونه مشخص میشود؟
برای تعیین کردن بهترین شیوه درمان سکته مغزی تیم اورژانس میبایست مشخصکنند که شما دچار کدام نوع از سکته شدهاید و چه بخش یا بخشهایی از مغز شما تحت تاثیر سکته قرار گرفتهاند. همچنین آنها باید متوجه شوند که مشکل شما بدلیل سکته بوده یا تحت تاثیر سایر مشکلات همچون تومور مغزی و یا مصرف داروهای خاص میباشد. پزشک شما ممکن است از چندین آزمایش برای مشخص کردن مشکل شما استفاده کند، این آزمایش ها شامل:
- معاینه بدنی
- آزمایش خون
- سیتی اسکن (CT)
- ام آر آی (MRI)
- آنژیوگرام مغزی
- اکوکاردیوگرام
- چگونگی پیشگیری از سکته مغزی؟
- آشنایی با عوامل خطرزا در سکته مغزی
پیروی از راهنماییهای پزشکتان و اتخاذ یک سبک زندگی سالم بهترین روشها برای پیشگیری از سکته مغزی هستند. اگر شما سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA یا سکته مغزی کوچک) داشتهاید، رعیات موارد ذکر شده به شما در پیشگیری از سکته بعدی جلوگیری مینماید.خیلی از شیوههای پیشگیری از سکته مغزی با شیوههای پیشگیری از بیماریهای قلبی یکسان است. بصورت عمومی، توصیههای سبک زندگی سالم شامل:
- کنترل فشارخون بالا.
- سیگار نکشیدن و یا ترک سیگار.
- کاهش دریافت و مصرف کلسترول، سدیم و چربی.
- درمان و کنترل مناسب دیابت.
- مدیریت استرس.
- افزایش فعالیت جسمانی و ورزش.
- رعایت رژیم غذایی سالم. رعیات رژیم غذایی سالم، مصرف گوجه فرنگی و رژیم غذای مدیترانهای و رژیم غذایی برای مدیریت دیابت میتواند به پیشگیری از سکته مغزی کمک نماید.
- درمان
جراحی (گاهی اوقات) برای برداشتن لخته یک شریان مغز ممکن است لازم باشد. در بعضی انواع سکته مغزی از داروهای حلکننده لخته خون استفاده میشود. فیزیوتراپی در تمامی موارد لازم است. در واقع بخش مهم درمان پس از ترخیص از بیمارستان فیزیوتراپی است. در این مرحله که معمولا بین سه ماه تا یک سال بطول می انجامد اقدامات درمانی متخصص مغز و اعصاب جهت درمان پر فشاری خون، کاهش چربی یا قند خون (در صورت با لا بودن )، افزایش خونرسانی به مغز، کاهش احتمال لخته یا خونریزی مجدد و کاهش سفتی عضلات و سایر موارد ادامه می یابد.همزمان با این اقدامات درمانهای فیزیوتراپیست نیز شروع میشود که هدف آن کاهش ناتوانی بیمار و افزایش تواناییهای موجود است بطوریکه فرد به حد اکثر میزان توانایی ممکن دست یابد
- داروها
- داروهای ضد انعقادی برای کاهش احتمال تشکیل لخته
- داروهای ضد پرفشاری خون در صورت ابتلا به فشار خون بالا
- فیزیوتراپی سکته مغزی
با فیزیوتراپی میزان بهبودی به چه میزان است؟ سکته مغزی در یک لحظه فرد را مبتلا می کند و ظرف مدت بسیار کوتاه ناتوانی بسیاری برای فرد ایجاد می کند . با اینکه آسیب در یک آن بروز می کند ولی بهبودی یک جریان طولانی و مدت دار است که نیاز به شکیبایی و پرهیز از « کلافه شدن » دارد . میزان بهبودی که در برخی افراد ظرف چند هفته بدست می آید ممکن است در عده ای ماهها و یا حتی سالها طول بکشد . میزان بهبودی در هر فردی منحصر به او است . به هر حال در اکثریت بیماران پیشرفت در هفته های اول سریعتر است و به تدریج کندتر می شود ولی کند شدن روند بهبود به معنی پایان بهبود نیست. آیا زمان شروع فیزیوترپی اهمیت دارد؟ بهترین زمان شروع فیزیوتراپی بلافاصله پس از پایدار شدن علائم (چند روز بعد از سکته) است. بطور کلی هر چه توانبخشی زودتر شروع شود بیشتر اثر می کند. این تآثیر در سه تا شش ماه اول بعد از سکته مشهودتر است. با این وجود اغلب بیمارانی که دیر مراجعه کرده اند نیز از فیزیوتراپی سود می برند. آیا فیزیوتراپی در کاهش مرگ و میر بیماران پس از سکته مغزی موثر است؟ فیزیوتراپی موجب کاهش مرگ و میر کوتاه مدت بیماران می شود ولی در مرگ و میر دراز مدت موثر نیست. فیزیوتراپی تا چه زمانی ادامه می یابد؟ تا زمانی که پس از هشت تا ۱۰ جلسه متوالی بهبودی بیشتری حاصل شود. این پروسه نیازمند صبر بیمار و اطرفیان اوست گاهی تا یک ماه نتایج چندانی مشاهده نمیشود ولی به یکباره جهشی در علائم و بهبودی دیده میشود میزان بهبودی در سكته مغزی تا چه اندازه است؟ میزان بهبودی سکته به عواملی چون اندازه آسیب ، محل آسیب ، نوع سکته ، سن بیمار ، شرایط بدنی بیمار پیش از بروز بیماری ، نحوه و کیفیت درمان در شروع سکته و برخی دیگر از عوامل بستگی دارد . ولی هر چقدر سكته كوچكتر باشد، سن فرد پایین تر باشد، به موقع تمرین های فیزیوتراپی را شروع كند و باتیم درمان همكاری كند میزان بهبودی بالاتر است.
- نقش فیزیوتراپی در سكته مغزی
سلول های عصبی این توانایی را دارند كه پس از آسیب به طور مجدد خود را ساماندهی كنند. به این حالت انعطاف پذیری یا نوروپلاستیسیتی سلول های عصبی گفته می شود. در فیزیوتراپی این امكان فراهم می شود كه این ساماندهی را تسریع كرد. در زمان های اولیه آسیب(به ویژه شش ماه اول)، نروپلاستیسیتی بیشتر است در ذیل برخی از اهداف و كارایی های فیزیوتراپی بر شمرده می شود: معاینه و ارزیابی دقیق بیمار و برنامه ریزی بر اساس شرایط بیمار آموزش وضعیت صحیح راه رفتن و ایستادن تنظیم یک برنامه منظم جهت افزایش هماهنگی و بالانس تاکید بر ایجاد حرکات ارادی و افزایش سرعت عمل همراه با حداکثر دقت تنظیم یك برنامه برای كنترل اسپاستیسیتی استفاده از برنامه های عملكردی برای بكارگیری مفاصل بدن ارائه تمارین داخل منزل برای كارایی هرچه بیشتر استفاده از دستگاه های فیزیوتراپی مانند الکتروتراپی . اولتراسوند ، لیزر ، و مدالیتی های مختلف که تکنولوژی بکار رفته در این دستگاهها بگونه ای است که میتواند هم از آتروفی و کاهش حجم عضله جلوگیری کند و در کنار آن مسیر تحریک از عضله تا مغر را تقویت کند و امکان پلاستیسیتی را در سلول های مغزی افزایش دهد .
- مدالیتی های مورد استفاده در این بیماران:
- استفاده از تحریکات الکتریکی عملکردی FES
- الکترومگنت تراپی
- tDCs
- TMS
- و…
- چرا فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی ضرورت دارد؟
- انعطاف پذیری سیستم عصبی بعداز سکته هدایت شده و کنترل شده نیست.فیزیوتراپیست خاصیت انعطاف پذیری(نروپلاستیسیتی) سیستم عصبی بعد از آسیب را در جهت صحیح هدایت می کند
- در زمان های اولیه آسیب(به ویژه شش ماه اول), نروپلاستیسیتی بیشتر است.
- فیزیوتراپیست باعث بهبود انعطاف پذیری در مفاصل(جهت جلوگیری از کوتاهی های عضلانی و خشکی مفاصل به علت بی حرکتی) براساس اصول علمی می گردد.
- فیزیوتراپیست با شناختی که از کل مفاصل بدن و نوروفیزیولوژی دارد,وضعیت های صحیح ایستادن و راه رفتن را به بیمار و همراهان او آموزش می دهد.چراکه آموزش های غلط منجر به الگوهای حرکتی ناصحیح می گردد و درنهایت باعث اختلال در میزان بهبودی و کیفیت آن می شود
- فیزیوتراپیست ها با تجربه ای که در درمان بیماران سکته مغزی دارند,نحوه انجام تمرینات عملکردی را با توجه به شرایط بیمار به او آموزش می دهند.تمرینات عملکردی باعث به کارگیری مفاصل بیشتری در یک عمل خاص می گردد و به تدریج با پیشرفت بیمار,سرعت تمرین و سطح آن افزایش می یابد
- با توجه به اینکه در بسیاری از موارد ترمیم و بازسازی مغزی بعد از تروما و آسیب عروقی,از یک الگوی هدف مند پیروی نمی کند و گاها با ایجاد پدیده ای بنام اسپاستیسیتی(Spasticity) الگوهای غلطی را در اندام ها ایجاد می کند,فیزیوتراپیست با آگاهی از این مسئله از همان ابتدای درمان تا حد زیادی این حالت نامناسب را کنترل می کند
- تمرین درمانی:
